Kloneren

HANS LEBER
MAASTRICHT - De woorden 'embryo's', 'klonen' en 'experimenten' jagen menigeen de stuipen op het lijf. Toch is het Engelse plan om experimenten met kloneren via embryo's toe te staan, allesbehalve angstaanjagend, vindt de Maastrichtse celbioloog professor J. Geraedts. "Het embryo wordt niet ouder dan een week, dat zijn zo'n tweehonderd cellen."

Geraedts wijst vooral op het doel van de nieuwe wetenschappelijk‚ ontwikkeling. "Sommige ziekten kunnen we nog niet genezen omdat organen en weefsels die afkomstig zijn uit een ander lichaam na transplantatie worden afgestoten. Denk bijvoorbeeld aan beenmergtransplantatie bij sommige vormen van kanker. Ook is nu nog geen behandeling mogelijk van beschadigd hersenweefsel, zoals bij de ziekten van Alzheimer en Parkinson. Met deze nieuwe techniek wordt geprobeerd lichaamseigen cellen en weefsels voor transplantatie te maken waarmee deze ziekten wel bestreden kunnen worden." Voor de techniek waarmee dat gebeurt valt vooralsnog - andere methoden zijn op komst - niet te ontkomen aan de (controversiële) embryonale fase.

In de samenleving, veelal in godsdienstige kring, wordt wetenschappelijke bemoeienis met de wording van de mens als ongeoorloofde bemoeienis met de schepping gezien. "Maar de techniek van het kloneren behoeft enige uitleg die wellicht veel van de bezwaren kan wegnemen.

. Want het is allerminst de bedoeling een kloon, een identieke reproductie van een bestaande mens, te maken", zegt professor Geraedts.
De stand der wetenschap leert het volgende: in alle lichaamscellen van een mens is het erfelijk materiaal aanwezig in de kern. Wanneer een dergelijke celkern in het laboratorium in een vrouwelijke eicel zónder zo'n kern wordt gebracht, ontwikkelt zich een embryo. Na ongeveer een week bestaat het embryo uit honderd tot tweehonderd cellen. Volgens Geraedts is dat niet meer dan 'een klompje cellen, samen minder dan een speldenpunt groot'.


Om zich verder te kunnen ontwikkelen moet het embryo na een week in de baarmoeder worden gebracht. Maar in plaats daarvan wordt alleen een aantal geselecteerde cellen zo behandeld en gemanipuleerd, dat zij de eigenschappen krijgen van de cellen die de patiënt nodig heeft. Er ontstaan menselijke zenuwcellen, hersencellen, beenmergcellen of cellen uit andere typen weefsels die nodig zijn om de ziekte te genezen. Als deze cellen in het lichaam van de patiënt worden gebracht, verwachten de wetenschappers dat het zich daar verder zal ontwikkelen tot de vorming van nieuw, gezond weefsel.
Omdat het weefsel 'lichaamseigen' is, wordt het niet afgestoten. Feitelijk worden de cellen die hiervoor nodig zijn gekloneerd en is er geen sprake van het kopiëren van een 'mens'.
Volgens Geraedts zijn er technieken op komst waarmee de benodigde cellen worden gemaakt zónder dat er een vrouwelijke eicel aan te pas komt. Deze ontwikkeling zou veel van de emoties over het embryo, het 'ongeboren leven', voorkomen. Maar vooralsnog valt aan het gebruik van eicellen niet te ontkomen.

In de plannen die de Britse regering aan het parlement heeft voorgelegd, is een aantal bepalingen opgenomen. De experimenten mogen bijvoorbeeld alleen om geneeskundige redenen worden gedaan; zij zijn alleen toegestaan als er geen alternatief bestaat; er mogen geen dierlijke en menselijke cellen worden samengebracht en het toepassen van de technologie om een baby te maken, is verboden. Er komen een speciale commissie en een controle-instantie die op handhaving van de regels toezien.

Binnenkort zal de Nederlandse regering een standpunt over deze materie innemen in een gebruik van embryo's voor geneeskundige doeleinden. "Maar als het kabinet het wetsvoorstel indient, zullen de reacties in de samenleving wel komen. Je ziet het nu al: het voornemen van de Britse regering leidt meteen tot veel vragen in Nederland."

Eind augustus was er in Rome een conferentie over klonen voor medische doeleinden. Paus Johannes Paulus II sprak zich daar uit tégen therapeutisch klonen van embryo's.

Klonen van embryo's mag

Op de webpagina van de NRC (studiehuis) 11 september 2000) staat het volgende:
Ruim vier jaar geleden slaagden wetenschappers in Schotland er voor het eerst in een kloon van een volwassen dier te maken: het lammetje Dolly. Dolly was een exacte kopie van een zeven jaar oud schaap. De Schotten hadden de kern van een uiercel van de ooi in een leeggemaakte eicel gestopt, en die daarna in de baarmoeder van een ander schaap tot een nieuw dier laten groeien. Deze manier van klonen wordt inmiddels op allerlei andere diersoorten toegepast. Onder andere op varkens, met het doel hun organen te kunnen gebruiken voor transplantaties.

Dat laatste gebeurt nog nergens, al is er hier en daar wel met dieren mee geëxperimenteerd. Maar afgezien van de ethiek is het ook nog zo dat xenotransplantatie medisch gezien met veel problemen te kampen heeft. Een varkenshart mag dan veel op dat van een mens lijken, het blijft een vreemd ding in een mensenlichaam. De angst bestaat dat er dan virussen worden gedragen die bij mensen ziektes veroorzaken.

Iemand heeft eens een wild idee geopperd om van ieder mens een kloon te maken en die in te vriezen, als een soort bewaarplaats voor reserve-organen. Als dan je hart versleten raakt, of je hebt je longen kapot gerookt, dan heb je nog wat extra exemplaren die ingeplant kunnen worden. Zonder afstotingsproblemen natuurlijk, want ze komen uit een kopie van jezelf. Dit idee is minder onuitvoerbaar dan je misschien zou denken. Wetenschappers hebben er een variant op bedacht die een grote toekomst tegemoet lijkt te gaan.

De methode heet 'therapeutisch klonen' en gaat langs de volgende stappen:

  1. Voor het klonen worden een huidcel en een eicel gebruikt.
  2. De celkern wordt uit de eicel weggehaald.
  3. Het erfelijk materiaal (DNA) uit de huidcel wordt in de lege eicel gebracht.
  4. De eicel gaat zich delen en ontwikkelt zich tot een embryo.
  5. Als het embryo een celklompje is geworden zo groot als de knop van een naald, worden er zogenaamde stamcellen uit geïsoleerd. Dit zijn cellen die zich tot willekeurig welk celtype of weefsel kunnen ontwikkelen.
  6. De stamcellen groeien met behulp van verschillende groeifactoren uit tot de gewenste celtypen, weefsels of organen. Ze krijgen bij wijze van spreken een seintje: jij groeit uit tot een hart, jij tot een bloedcel.
  7. De cellen en weefsels worden bij zieke mensen ingebracht. Vaak gaat het om cellen die een bepaald eiwit produceren dat iemand mist. Maar in principe zouden ook complete organen voor transplantatie ontwikkeld worden. Het onderzoek is echter nog niet zover gevorderd dat dit binnen afzienbare tijd al mogelijk is.
Het onderzoek met stamcellen is al in volle gang. In de VS, Australië, wordt druk geëxperimenteerd met de groeifactoren die nodig zijn om bepaalde gewenste cellen of weefsels te laten ontstaan. Sinds begin deze maand is ook in Groot-Brittannië via een nieuwe wet verder onderzoek mogelijk geworden. Andere landen, ook Nederland, worstelen nog met de ethiek.

Het gaat hier namelijk om kunstmatig gekweekte embryo's. Ze worden na ongeveer twee weken, als de stamcellen gevormd zijn, vernietigd, maar in theorie zou je ze bij een vrouw in de baarmoeder kunnen inplanten en er een baby uit laten groeien. Zonder dat er ook maar ergens in het proces een man aan te pas is gekomen. Overigens is er weinig kans op dat dit ook in werkelijkheid zou lukken.

Een levensgroot ethisch probleem. Eerst maak je kunstmatig een potentieel mens, je rommelt er wat mee, en dan vernietig je het ook nog eens moedwillig. Maar hoe erg is dat eigenlijk als je er aan de andere kant in de toekomst mensenlevens mee kunt redden?

Vragen uit de NRC over kloneren

Op de webpagina van de NRC (studiehuis) vond ik de volgende opdrachten bij het onderwerp "Klonen van embryo's mag":
  1. Leg uit wat het verschil is tussen 'reproductief klonen' en ‘therapeutisch klonen'.
  2. Reproductief klonen is in de hele wereld zonder meer verboden, terwijl therapeutisch klonen in verschillende landen wel is toegestaan. Waarom dit verschil denk je?
  3. a. Ga naar het Thema Ethiek op de website van het ministerie van Volksgezondheid. Zoek op wat het standpunt is van de minister over xenotransplantatie. Klik links het begrip xenotransplantatie aan, en kies rechts uit persberichten, folders, speeches of beleidsstukken.
    b. Vind jij het ethisch verantwoord om varkens te fokken met het doel hun organen voor transplantatie te gebruiken??
  4. Bij vrouwen die alleen zwanger kunnen worden door IVF (populair gezegd: reageerbuisbaby) worden vaak meerdere eicellen weggehaald. Een paar worden bevrucht en in de baarmoeder teruggeplaatst, de rest wordt een tijdlang bewaard en later vernietigd. Deze bevruchte eicellen zou je natuurlijk ook voor stamcelonderzoek kunnen gebruiken. Dat is op dit moment ook verboden. Wat vind jij van dit idee?
  5. Therapeutisch klonen wordt al op meerdere plaatsen in de wereld gedaan. In Nederland is een wetsvoorstel hierover in voorbereiding. Maar je zou ook kunnen zeggen: Waarom zou Nederland daar nu ook nog een wet over moeten maken? Wat kunnen goede argument vóór zijn om ook in Nederland therapeutisch klonen toe te staan?
  6. De medisch-ethicus Guido de Wert vindt het wat voorbarig dat het reproductief klonen zondermeer verboden is. Hij zegt: ,,Neem bijvoorbeeld een paar waarvan de man onvruchtbaar is en dat problemen heeft met het inschakelen van een zaaddonor. Ze hebben alle IVF-varianten ondergaan. Alles is mislukt. Je kunt je voorstellen dat klonen voor hen een second best oplossing is.'? Vind jij dat reproductief klonen in zo'n geval mogelijk zou moeten zijn? Bedenk argumenten voor en tegen.

Adam moet zusje redden
In de VS is eind augustus een jongetje geboren dat de belangrijke taak heeft gekregen zijn zesjarig zusje van de dood te redden. Het zusje leidt aan een zeldzame erfelijke bloedziekte. Via IVF hebben doktoren een aantal embryo's 'gemaakt' en er daar eentje uit geselecteerd om tot een baby te laten groeien.
Bij de selectie werd niet alleen gekeken naar het voorkomen van de erfelijke ziekte, maar ook naar het afweersysteem. Een baby met hetzelfde afweersysteem als het zusje, zou het meisje van de dood kunnen redden.
Met deze selectie is een ethische grens gepasseerd, volgens de artsen. Maar zij hebben er openlijk over bericht om de mensen te laten weten dat dit dus kan.

Bij de opdrachten vragen we naar de mogelijke consequenties van dit bericht en natuurlijk ook naar de eigen mening van de leerlingen.
Ook moeten ze via de website van het ministerie van VWS onderzoeken hoe dit ministerie over deze gebeurtenis zal oordelen.
Klik NRC.

M.v.g. G. Nevenzel.

Overzicht van onderwerpen.